Activiteiten verslag 2018
Algemeen
Met voldoening kunnen wij terugkijken op het jaar 2018.
In januari ontving de Stichting van de Fiscus de officiële status van Culturele Algemeen Nut
Bevorderende Instelling (ANBI). Deze status is van belang voor het verkrijgen van subsidies en maakt
ons ‘aantrekkelijk’ voor donateurs die over het gedoneerde bedrag fiscale voordelen krijgen.
Absoluut hoogtepunt vormde de toekenning van de Inspiratieprijs door het Prins Bernhard Cultuurfonds.
Kasteel Borgharen werd op 1 november tijdens een sfeervolle bijeenkomst op het Provinciehuis door
Gouverneur Theo Bovens uitgeroepen tot meest inspirerende monument van Limburg.
Beide gebeurtenissen vormen een erkenning van ons werk en is tegelijkertijd een bijzondere
aanmoediging om op de ingeslagen weg door te gaan.
Op vele fronten hebben we weer vorderingen gemaakt in het herstel van ‘ons’ kasteel.
​
De vrijwilligers
Ons team bestaat reeds jaren uit een enthousiaste, hechte groep van rond de 25 personen. Weer of
geen weer: er gaat geen zaterdag voorbij of er wordt gewerkt. Sommigen zijn zelfs dagelijks ‘op’ het
kasteel.
Op 31 mei is Ludo ons na een lange en slopende ziekte ontvallen. Hij was een van de vrijwilligers van
het eerste uur die, gewapend met zijn kettingzaag, het ‘oerwoud’ rond het kasteel te lijf is gegaan.
Ook zijn er veiligheidsschoenen en een bodywarmer met opdruk gekocht. Vanaf het moment dat het
kasteel als ‘bouwplaats’ wordt aangeduid, heeft aannemer Laudy een extra veiligheidsinstructie
verzorgd.
Het jaarlijkse uitstapje is er dit jaar niet van gekomen. Daarvoor in de plaats is er op zaterdag 26 mei, ter
gelegenheid van de verjaardag van Ronny, een BBQ georganiseerd door zijn vrouw Amal; hebben we
op 22 september in onze ‘kantine’ gesmuld van een uitgebreide Chinese rijsttafel en op 1 november
feestelijk gedineerd in de prachtig ingerichte Grote Salon.
​
Het bestuur
Er zijn geen mutaties.
Omdat de bestuursleden elkaar elke zaterdag treffen, is er voldoende gelegenheid voor overleg, het
uitwisselen van actuele zaken en het smeden van nieuwe plannen. Desondanks zijn er nog enkele
aparte bestuursvergaderingen geweest.
Verder is deelgenomen aan bijeenkomsten met externen zoals Buitengoed Geul en Maas, de Via
Belgica en uiteraard de bouwvergaderingen met architect, constructeur, gemeente en aannemer bij de
uitwerking van onze restauratieplannen.
​
Restauratiewerkzaamheden kademuren
Centraal in de werkzaamheden van dit jaar stonden de voorbereidingen en de start van de restauratie
van de kademuren, de brug en de gevels van de zijvleugels. Onderzoek heeft uitgewezen dat als
belangrijkste oorzaak voor de aantasting en het verval van de muren de in 2014 gerooide bomen kunnen
worden aangewezen. Omdat ze te dicht op de gracht stonden en decennia lang ongebreideld konden
doorgroeien tot hoogtes van soms wel 40 meter, hebben de wortels zich diep in de muren kunnen
invreten. Hierdoor is de buitenschil van mergel, natuursteen of veldbrand los komen te staan van het
achterliggende zogenaamde ‘kistwerk’.
Een en ander betekent dat op veel plaatsen muurgedeelten van soms tientallen meters moeten worden
afgebroken om daarna, met een deugdelijke verankering aan de achterliggende muur, weer te worden
opgemetseld.
Sommige stronken (‘votten’) hadden een omvang tot een kubieke meter en een gewicht van honderden
kilo’s. Geen wonder dat het wegvrezen en uitgraven ervan veel inspanning en doorzettingsvermogen
heeft gekost.
​
Consortium Grensmaas
In januari kregen we de toezegging van het Consortium Grensmaas om een groot gedeelte van het slib
uit de gracht in Itteren te mogen storten. De restauratiewerkzaamheden zouden hierdoor aanmerkelijk
kunnen worden vergemakkelijkt. Na het nemen van bodemmonsters is met de inzet van groot materieel
tot eind mei in totaal 2150 m3 slib afgevoerd. Door de vondst van een vliegtuigbom op het terrein van het
Consortium moesten deze werkzaamheden voor drie weken worden onderbroken. De gemeente
Maastricht heeft € 12.100 bijgedragen in de transportkosten. Daarna is een begin gemaakt met het
afvoeren van een bonte verzameling aan gedumpte voorwerpen, waaronder 4 gezonken boten.
Belangrijk onderdeel was vervolgens het verzamelen van bruikbaar bouwmateriaal zoals
veldbrandstenen en mergelblokken. Allengs veranderde de modderbak aan de voorzijde in een
overzichtelijk ingerichte bouwplaats.
Startsein
Op woensdag 4 juli hebben we gedeputeerde Mackus en wethouder Krabbendam van de gemeente
Maastricht mogen begroeten voor het geven van het officiële startsein van de renovatie. Omdat de fa
Laudy van meet af aan is betrokken in de planvorming, hebben we een verzoek bij de provincie
ingediend om in bouwteam door te mogen gaan waardoor niet de gebruikelijke aanbestedingsprocedure
hoefde te worden gevolgd. Ons verzoek is gehonoreerd. Gelukkig maar. Niet alleen werd hierdoor tijd
bespaard maar kon tijdig worden ingegrepen toen er begin juni sprake was van acuut instortingsgevaar
van de brug.
Apart struikelblok vormde de betonmassa die zich achter het met betonstenen in 1986 provisorisch
gedichte muurgedeelte aan de binnenzijde naast de brug. Een hele week is er koortsachtig met zware
pneumatische hamers gewerkt om de nodige ruimte te scheppen voor de herbouw. Ditmaal niet met
betonstenen, maar met de originele hardstenen die als ontbrekende puzzelstukken uit de bodem van de
gracht tevoorschijn zijn gehaald. Eind december zijn de werkzaamheden zo ver gevorderd dat de
kademuur aan de binnenzijde vanaf de brug tot aan de noordelijke punt bijna geheel is herbouwd.
​
Chronologisch overzicht van overige werkzaamheden en gebeurtenissen
​
Januari:
Voordat vrijwel alle werkzaamheden zijn verplaatst naar de gracht, is eerst nog de sloop van alle
tussenmuren op zolder afgemaakt. Hierdoor is de open ruimte alleen gevuld met schoorstenen en de
mergelmuren van de oorspronkelijke donjon. Daarna is de tot in de nok volgestouwde zuidelijke toren
leeggemaakt en de ingebouwde vide afgebroken. Om de houten dakconstructie van de zolder weer in
het zicht te krijgen is overal de isolatie verwijderd.
​
Februari:
In februari is op initiatief van Ed de Groot, voormalig conservator van het Natuurhistorisch Museum in
Maastricht, bodemonderzoek gedaan in de binnentuin. Joep Orbons van Archeopro heeft met
grondradar de ondergrond tot een diepte van 5 meter in kaart gebracht. Aan de hand hiervan zijn daarna
opgravingen verricht waarbij een grote hoeveelheid botten tevoorschijn zijn gekomen. Nader onderzoek
zal moeten uitwijzen of het hier gaat om (naar wij hopen) de stoffelijke resten van Philibert van Isendoorn
à Blois en zijn vrouw Aleida van Agris: de mummies van Borgharen die rond 1980 verdwenen. Het zou
een klein wonder zijn als we na de terugkeer van de schedels vorig jaar ook een groot gedeelte van hun
skeletten zouden kunnen reconstrueren en ze daarna opnieuw zouden kunnen bijzetten in de crypte; de
plek waar ze al meer dan 300 jaar verbleven.
​
Maart:
Start van onze donateursactie. In Borgharen worden de brieven huis aan huis verspreid en de teller
staat momenteel op ruim € 9.000,-. Als tegenprestatie mochten wij vele donateurs een rondleiding
geven. Ook de toevallig passerende toerist maakt hiervoor graag een stop en draagt een steentje bij
voor de restauratie. Dank je wel allemaal! Zoals u in dit verslag kunt lezen en kunt zien op onze
facebook pagina wordt elke cent weloverwogen besteed. Want ondanks alle vrijwilligerswerk is er nog
heel veel geld nodig om ons doel te bereiken.
​
April:
Op 27 april vindt de uitzending plaats van de laatste Flikken Maastricht van seizoen 2018 met het
Kasteel als decor. Op de binnenplaats worden nog regelmatig kogelhulzen gevonden van de ‘klapper’-
pistolen. Als aandenken hebben we het toegangshek naar de wijnkelder, die in deze aflevering moest
doorgaan voor een kerker, laten zitten. Ook andere fotografen en filmers waren bij ons te gast met hun
lenzen en drones; onder andere werden op onze binnenplaats de oud prinsen van de Beerbieters en de
Neutentikkers vereeuwigd.
Er wordt een begin gemaakt met het buitenschilderwerk aan de ramen van de rentmeesters woning.
Enkele keren per jaar, zo ook deze maand, komt Jos de Cock ons bezoeken om de vorderingen te
kunnen zien aan ‘haar’ kasteel. Als dochter van de eerste niet adellijke eigenaar bracht ze hier haar
jeugd door. Vaak brengt ze verhalen mee en foto’s uit de ‘oude doos’. Deze keer had ze heel bijzonder
nieuws: de Rococo schoorsteenmantel uit de Lodewijk de XVe kamer en een zevental originele
raamluiken zijn terecht en zullen terugkeren op hun oude plek.
​
Mei:
Op 2 mei komt professor Anne van Grevenstein met studenten van de restauratieafdeling van de
universiteit van Amsterdam ter oriëntatie het kasteel bezoeken. Het is de bedoeling dat deze groep
onder haar leiding komend studiejaar een aantal muurschilderingen gaat restaureren. We voelen ons
zeer vereerd dat Anne, een van de meest vooraanstaande deskundigen op dit gebied, ons zo’n warm
hart toedraagt en ons telkens weer met haar expertise en enthousiasme ter zijde staat.
Op een van de kamers van de 1e verdieping ontdekken we een geheime ruimte. Door een smalle
opening in de vloer wordt het plafond van de vroegere Kemenade van voor de verbouwing in 1775
zichtbaar en ook nog de schietgaten van de oude donjon.
In totaal telt het kasteel 4 noodvensters. De nieuwe kozijnen zijn klaar en worden afgeleverd. Uiteraard
voorzien van raamvleugels in de originele indeling en detaillering.
Juni:
Vanaf zaterdag 9 juni prijkt ons ‘gouden’ donateursbord op de muur van het poortgebouw.
Op 10 juni krijgen we vanuit Ecuador de bekende producer Erwin Musper op bezoek. In de tachtiger
jaren startte deze voormalige bewoner van kasteel Borgharen in ‘onze’ kelder zijn succesvolle carrière,
namelijk in de Marlstone Studio.
De Stichting sluit zich aan bij de SKBL: Stichting Kastelen, Buitenplaatsen en Landgoederen om
daarmee te kunnen profiteren van hun kennis en netwerk.
Ook lukt het om een lang gekoesterde wens in vervulling te laten gaan: het herstel van de eigen
watervoorziening. Door de langdurige droogte in de zomerperiode zitten we vervolgens weer even
zonder, maar vanaf oktober komt er weer water ‘uit eigen bron’ uit de kraan. De kwaliteit moet nog
worden getest om er zeker van te zijn dat het ook als drinkwater kan worden gebruikt.
​
Juli:
Op enkele zaterdagen in juli krijgen we bezoek van een jonge vos, waarschijnlijk afkomstig van het nest
uit de zinkput bij de zuidelijke toren. Uiteraard levert dat enkele vertederende plaatjes op.
Op 18 juli brengen Annemieke Vos (geen familie!) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
en Stefan Loo van de gemeente Maastricht een bezoek in verband met de opstart van de
restauratiewerkzaamheden aan de gracht. Op 25 juli doen wij de eerste grote aankoop: de Potain
HD16C bouwkraan met een gieklengte van 24 m1 en een hoogte van 15 meter. De levering vindt plaats
op 8 september en de dag daarna wordt hij met een grote Mammoet kraan net achter het toegangshek
op de binnenplaats getild.
​
Augustus:
Ondanks de tot tropische hoogte oplopende temperaturen gaat het wegbreken van de ‘votten’ en het
poetsen van de ingezamelde veldbrand- en mergelstenen gestaag verder.
Mocht de indruk bestaan dat er buiten de gracht verder niks meer gebeurt: dat is een verkeerde
conclusie. Onze ‘binnen ploeg’ gaat ook stug door. Nadat de laatste hand is gelegd aan de vloer van de
Grote Salon is vanaf mei begonnen met het weghalen van de vloerbedekking en het uittrekken van de
laatste nietjes in kamers en gangen van de eerste verdieping. Nu wordt begonnen aan het boenwerk van
de monumentale trap, de deuren van de hal en van de lambrisering en de kast van de wapenkamer.
September:
Kasteel Borgharen is een van de 12 projecten die dingen naar de Prins Bernhard Cultuurprijs 2018. In
een uitgebreid krantenartikel in de Limburger worden wij op 7 september voorgesteld. De winnaar wordt
bekend gemaakt op 1 november. Op de sociale media ontspint zich een ware verkiezingscampagne
waarbij Borgharen van meet af aan hoge ogen gooit. Lovende commentaren, met de vermelding dat er
op ‘ons’ is gestemd, stromen binnen van heinde en verre.
​
Oktober:
Op 4 oktober komen studentes van de Hogere Hotelschool een bezoek breng. Ze hebben als onderwerp
voor hun afstudeerproject gekozen voor ‘Buitengoed Geul en Maas’, waartoe Kasteel Borgharen
behoort. Na een rondleiding wordt een uitvoerige vragenlijst doorgenomen.
Oktober lijkt de maand van de schenkingen te zijn:
Mevrouw Annie Dackus doneert het gereedschap van haar overleden man Jan;
Margriet en Dre Knols schenken een kostbare lamp;
Bert Dejalle, toch al een aanbrenger van veel meubelstukken voor het Kasteel, schenkt ons een
prachtige antieke kachel van zijn schoonzus, enkele antieke strijkbouten, kandelaars en antieke koperen
ketels en van Jack Olivier krijgen we een mooie antieke stoel.
Laudy start met de herbouw van de gevel van de noordvleugel.
31 oktober: Student Jelle Coolen presenteert zijn docu-film over Kasteel Borgharen.
​
November:
1 november: kasteel Borgharen wordt uitgeroepen tot meest inspirerende monument van Limburg en
ontvangt de cheque van € 10.000 uit handen van gouverneur Bovens. Met als klapstuk ‘s avonds het
galadiner. Een dag om nooit te vergeten!
Op 7 november verschijnt een 2 pagina’s groot artikel in de Limburger onder de titel: Droomkasteel als
levenswerk.
De dakkapellen en de gootlijst van het poortgebouw krijgen een hoognodige schilderbeurt. Het interieur
van dit ontwerp van Pierre Cuypers heeft dan al een metamorfose ondergaan.
Op 19 november is het eerste muurdeel, de zijgevel van de rentmeesters-vleugel, gereed. De steiger
wordt verschoven richting brug en het zware ijzeren hekwerk gedemonteerd.
​
December:
Het afbreken van de betonnen muur, die vanaf 1985 ter vervanging heeft gediend van de originele
hardstenen muur, is begonnen. Vele m3 worden met zware pneumatische beitels los gehamerd.
Ondertussen liggen in de gracht de verzamelde natuurstenen blokken al als puzzelstukjes te wachten
om, na ruim 30 jaar, weer te worden herplaatst.
Slotstuk van dit enerverende jaar wordt gevormd door het diner voor alleenstaande ouderen van
Borgharen. Amal Bessems laat zich er door niets van weerhouden om haar langgekoesterde wens
werkelijkheid te laten worden. En zo is het op 24 december in een bomvolle hal van het kasteel
kerstfeest met gedichten, accordeon muziek, heel veel zang en dans en heerlijk eten.