INLEIDING
Dit beleidsplan is geschreven om, na een startfase van drie jaar, de restauratie van Kasteel Borgharen te structureren. De oprichting van de Stichting Behoud Kasteel Borgharen op 30 mei van dit jaar vormt daar een onderdeel van. Voor derden wordt duidelijk gemaakt wie de Stichting is, waarmee ze bezig is en wat het uiteindelijke doel vormt. Naast sturing voor onszelf, wordt met het Beleidsplan voldaan aan bepaalde voorschriften zoals onder andere in het kader van de te verkrijgen ANBI-status.
De basis voor dit beleidsplan wordt gevormd door een kritische beschouwing van al datgene wat voornamelijk op intuïtieve wijze en langs de weg van voortschrijdend inzicht is gegroeid in de periode vanaf 2014. Op dit fundament wordt een stappenplan tot 2020 ontwikkeld.
De grote uitdaging, het hoofdzakelijk met vrijwilligers renoveren en conserveren van een Rijksmonument, kan alleen met succes worden aangegaan aan de hand van een heldere organisatiestructuur, een realistische meerjarenplanning en een adequate aansturing, ondersteuning en begeleiding van de vrijwilligers. Het huidige enthousiasme moet behouden blijven en de groep dient zo mogelijk verder te worden uitgebreid en liefst te ‘vergroenen’.
Voor de uitvoering van de restauratie is veel geld nodig. Fondsenwerving (subsidieaanvragen, crowdfunding e.d.) zal een terugkerende activiteit zijn. De Stichting gaat bij de Belastingdienst de ANBI-status aanvragen waardoor we ‘aantrekkelijk’ worden voor donateurs. Alle mogelijkheden om door eigen activiteiten middelen te genereren, zoals het geven van rondleidingen, het beschikbaar stellen van het kasteel als decor voor film- en foto-opnames en de deelname aan (landelijke) Open Dagen, zullen worden aangegrepen.
Het opbouwen en in stand houden van een uitgebreid netwerk waaruit deskundig advies op velerlei gebied kan worden aangeboord en Borgharen kan ‘meeliften’ op regionale ontwikkelingen (toerisme, krachtenbundeling Landgoedrenzone e.d.) behoort eveneens tot de kernactiviteiten van de Stichting.
VOORGESCHIEDENIS
In 2014 werd kasteel Borgharen voor het symbolische bedrag van een euro verworven door Ronny Bessems en zijn echtgenote Amal. Hieraan ging een periode van zeven jaar leegstand vooraf waarin het proces van verval in toenemende mate om zich heen greep. Veel sporen van deze teloorgang bleven daardoor langere tijd onzichtbaar en komen nu steeds nadrukkelijker naar voren.
De nieuwe eigenaar besefte dat volledige restauratie door hem als particulier, zelfs met het grootst mogelijke enthousiasme, financieel niet te dragen was. Ook het voornemen om het kasteel ooit zelf te gaan bewonen bleek al snel niet realistisch. Met een aantal vrijwilligers werd in 2014 gestart met het door menigeen als ‘onbegonnen werk’ betitelde karwei. Van de nood werd een deugd gemaakt.
De eerste grote veranderingen ontstonden door het onder handen nemen van de binnen en buiten tuin. Het kasteel werd letterlijk weer zichtbaar én toegankelijk gemaakt. Nadat de buitenkant veranderd was in een transparant park, werden de noodzakelijke werkzaamheden aan het interieur geïnventariseerd en werd een begin gemaakt met het ‘strippen'. Als leidraad fungeerde (en fungeert nog steeds) het herstel van de inrichting zoals die is ontstaan in de tweede helft van de 18e eeuw. Alle latere toevoegingen, met name uit de periode 1975 – 2000 in de vorm van tussenwanden, keukens, badkamers, vides en dergelijke, zullen systematisch worden verwijderd.
Bij de eerste deelname aan de Open Monumentendag in 2015 kon de massale toeloop nauwelijks worden verwerkt. Onder hen veel inwoners van Borgharen die aangaven dat ze blij waren dat ze voor de eerste keer het kasteel van binnen konden bezichtigen. De beeldbepalende naamgever van het dorp werd als een verloren gewaande zoon omarmt. De sceptici moesten het afleggen tegen het enthousiasme. Dit herhaalde zich in 2016 en 2017. Het stempel ‘onbegonnen werk’ is omgebogen in ‘goed bezig’ en het initiatief heeft zelfs een voorbeeldfunctie gekregen.
Gedragen door deze successen ziet de naaste toekomst er hoopvol uit.
​
HUIDIGE SITUATIE
Het pionierswerk van de voorbije drie jaar deed, naast de eerste zichtbare resultaten, ook het inzicht ontstaan, dat het initiatief formeel in een Stichting diende te worden ondergebracht. Op 30 mei 2017 kon ten kantore van notaris mevrouw Mr. Van Wersch de oprichtingsakte worden getekend. Daarna volgden de inschrijving bij de Kamer van Koophandel en werd een bankrekening geopend. Als volgende stap is in voorbereiding de Aanvraag Beschikking Algemeen nut beogende instelling (ANBI) bij de Belastingdienst.
Ondertussen maakte de explosieve toename van het aantal instortingen van de kademuren snel ingrijpen noodzakelijk. Het bureau HVN-architecten schreef een herstelplan conform het Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten 2013 (BRIM). De totale kosten voor deze restauratie van oostelijke kademuren (binnen en buitenzijde), de kopgevels van de zijvleugels, de ingangspoort en de toegangsbrug werden geraamd op iets meer dan € 1.000.000,-.
Op basis hiervan heeft de Stichting zowel bij Provincie ( € 500.000) als de stad Maastricht ( € 250.000) een subsidieaanvraag ingediend. Het resterende bedrag zal worden gedragen door de eigenaren Amal & Ronny Bessems en door zelfwerkzaamheid van de vrijwilligers. Bij schrijven van 8 september 2017 werd de toekenning van de Provincie ontvangen. De gemeente Maastricht zal daardoor automatisch volgen.
Dat betekent dat de voorbereidingen voor de aanbesteding en de uitvoering kunnen worden opgestart. De werkzaamheden zullen een groot gedeelte van 2018 in beslag gaan nemen. De restauratie van een gedeelte van de zuidwestelijke binnenzijde van de kademuur is in uitvoering genomen door een van de vrijwilligers .
Daarnaast is een subsidieaanvraag door de Provincie gehonoreerd voor een historisch kleurenonderzoek dat zal worden uitgevoerd door de Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL). De samenwerking tussen professionals en vrijwilligers zal mede hierdoor verder vorm gegeven worden, zodat op termijn het blootleggen en restaureren van de 19e -eeuwse wandschilderingen in hallen en een aantal verbindingsgangen kan worden uitgevoerd.
Onlangs heeft de Stichting een bruikleenovereenkomst mogen aangaan met de gemeente Maastricht voor de ‘overtollige’ inboedel van het gerenoveerde stadhuis. Samen met de al eerder in bruikleen van de familie De Selys Longchamps ontvangen stukken, waaronder een (inmiddels gerestaureerde) zeer kostbare Venetiaanse kroonluchter, is hiermee in een groot gedeelte van de toekomstige, in de juiste periode passende, inrichting van de 18e -eeuwse stijlkamers van de Belle-etage voorzien. Het ligt in de bedoeling dat hier het grootste gedeelte van het toekomstige museum zal worden gevestigd.
​
MISSIE
De Stichting stelt zich meerdere doelen.
De fysieke instandhouding:
De gebouwen, de tuinen en de gracht, die tezamen het ensemble Kasteel Borgharen vormen, vertonen vele vormen van achterstallig onderhoud en noodzakelijke restauratie. Meest in het oog springend zijn momenteel de instortingen van gedeeltes van de kademuren en gevels. Ook de restauratie van de zuidelijke toren (is niet meer waterdicht) is urgent. Met de uitvoering van deze werken zullen de ergste bedreigingen voor de korte termijn worden bezworen. Maar er spelen natuurlijk meer zaken. Zo zal bijvoorbeeld het onevenwichtige beeld, ontstaan door het afbranden van de spits van de noordelijke toren, door herbouw moeten worden opgeheven.
Op de restauratie volgt straks het reguliere onderhoud. Voor sommige zaken, zoals bijvoorbeeld het tuinonderhoud, geldt dat nu al.
De interieurs:
De nog aanwezige stijlkamers zijn van grote cultuurhistorische waarde. Op vele plaatsen wordt het oorspronkelijke beeld echter verstoord door oneigenlijke toevoegingen. Deze zullen worden weggenomen. Delen van de inboedel zijn verdwenen o.a. door (feitelijk verboden) verkoop. Meubels, schilderijen, wandschilderingen op doek etc. zullen zoveel mogelijk worden opgespoord en, indien financieel mogelijk, aangekocht om terug te keren naar Borgharen. Van definitief verloren gegane zaken zullen, na historisch onderzoek, betrouwbare replica’s worden vervaardigd of zullen door stijleigen stukken worden vervangen.
Educatie:
Door de uiteindelijke inrichting van een groot gedeelte van de ruimtes als museum, ontstaat er een educatieve component. De bewogen historie van de Borg van Haeren, in relatie tot de al even bewogen geschiedenis van de stad Maastricht en de wijde omgeving, wordt aanschouwelijk gemaakt en tijdens de rondleidingen toegelicht.
Sociale cohesie:
De deelname van enthousiaste vrijwilligers aan het project heeft inmiddels geleid tot onderlinge warme vriendschapsbanden. Verdere uitbreiding en instandhouding van deze ‘vriendenclub’ is noodzakelijk. Ook de relatie van ‘het kasteel’ met ‘het dorp’ is aanmerkelijk verbeterd. De ontoegankelijkheid vanwege drie decennia privékarakter van het terrein, gevolgd door zeven jaar leegstand, is geheel verdwenen. Van ‘no-go-gebied’ naar ontmoetingsplek. Dat het startschot van de vernieuwde Haarderluip hier werd gelost en de binnenplaats van de kasteelhoeve onderdak bood aan een drukbezochte tractor-meeting, illustreert die toenadering.
Financieel gezond:
Alle activiteiten en werkzaamheden die door de leden worden verricht, worden gedaan op basis van vrijwilligheid. In die zin kent de Stichting geen ‘beloningssysteem’. Het bereiken van het gezamenlijke doel, bestaande uit duizenden kleine stapjes en overwinningen, is de ultieme beloning. Gemaakte en vooraf geaccordeerde onkosten kunnen worden gedeclareerd, maar worden vaak persoonlijk gedragen. Een à tweemaal per jaar wordt er vanuit de Stichting een uitje georganiseerd in de vorm van een barbecue of een bezoek aan een kasteel.
Het vergaren van de noodzakelijke financiële middelen, nu en in de toekomst, zal een blijvende inspanning vergen. Goede doelen instellingen en -fondsen, overheden en particuliere donateurs zullen met regelmaat om hun bijdrage worden gevraagd. Vanaf 2015 ontvangen wij vanuit de BRIM een instandhoudingssubsidie voor het planmatig onderhoud.
Ook is de eerste crowdfunding actie in voorbereiding die het mogelijk moet maken om een bedrag bijeen te brengen van € 50.000 waarmee de lambrisering van de Grote Salon kan worden (terug)gekocht.
Tot nu toe werd voor de rondleidingen door het kasteel een vrijwillige bijdrage gevraagd. Gekeken wordt om dit ietwat te ‘professionaliseren’ door het invoeren van een vaste dag (de eerste zaterdag van de maand) tegen een vaste vergoeding van € 5 pp. (kinderen tot 12 jr gratis).
Verder wordt nagedacht over het ontwikkelen van verkoopartikelen die direct of indirect met kasteel Borgharen in verband staan zoals boekjes, ansichtkaarten, bedrukte leiplaten, kasteelbier etc.
Met onze participatie aan initiatieven als Buitengoed Geul en Maas en de Via Belgica positioneren wij de Stichting binnen de verdere uitbouw van het toerisme in onze regio. De deelname aan landelijke dagen zoals bijvoorbeeld de Open Monumentendag blijft.
Het beheer van het vermogen is primair in handen van de penningmeester van de Stichting. De statutair verplichte controle mechanismen zullen daarbij in acht worden genomen. De Stichting heeft geen kasgeld. Contante ontvangsten (rondleidingen) zullen worden gestort op de rekening van de Stichting waarvan ook alle betalingen zullen worden verricht. Zoals hierboven reeds is beschreven bestaat het vermogen van de Stichting louter uit middelen die zijn verworven (en meestal zijn geoormerkt) voor het kunnen (laten) uitvoeren van een specifiek onderdeel van de noodzakelijke restauratiewerkzaamheden. Het kunnen opbouwen van een financiële buffer is nu en in de naaste toekomst onmogelijk.
Om financieel gezond te blijven is een goede match van idealisme en realiteitszin noodzakelijk. Concreet betekent dit, dat werkzaamheden die moeten worden uitbesteed of die de nodige kosten met zich meebrengen alleen plaatsvinden, wanneer hiervoor financiële dekking is gevonden. Een goed voorbeeld is de aanstaande renovatie van de kademuren, de kopgevels van de zijvleugels en de toegangsbrug. Alhoewel de gevels letterlijk op instorten stonden, hetgeen inmiddels ook gedeeltelijk is gebeurd, is gewacht totdat de Provincie Limburg (€ 500.000), de gemeente Maastricht (€ 250.000) en de eigenaar Ronnie Bessems (€ 100.000) de benodigde subsidies en bijdragen definitief hebben toegekend.
Die zelfde werkwijze zal worden gehanteerd met toekomstige (deel)projecten zoals de restauratie van de zuidelijke toren, de herbouw van de torenspits van de noordelijke toren, het opsporen en terugkopen van verdwenen inboedel etc.
VISIE
​
Voor de vrijwilligers biedt de Stichting Behoud Kasteel Borgharen een zinvolle en actieve tijdsbesteding. Elke zaterdag, en door sommige meerdere malen per week, wordt telkens een stapje gezet in het mogelijk maken van het onmogelijke.
Behalve de individuele voldoening die dat geeft, groeit de teamspirit. Iedereen wordt gewaardeerd en zet zich in naar eigen vermogen. Het samen bereikte resultaat is van iedereen. Het is van belang dat nieuwe aanwas wordt opgenomen en ondergedompeld in dit warme bad.
Behalve ‘de handjes uit de mouwen’ vindt er kennis overdracht plaats. Interesse in geschiedenis, kunst en cultuur vloeien als het ware voort uit de opknapwerkzaamheden.
De aanvankelijke scepsis van veel dorpsgenoten ten opzichte van ‘dat stelletje ploeteraars’ die de nieuwe eigenaar om zich heen vergaard had, is nagenoeg verdwenen. De verbinding van de Stichting met het dorp kan echter nog worden geïntensiveerd. Ook het dorp moet ‘trots’ kunnen zijn op zijn Borg-haren. Ontvangst op ‘het werk’ en het uitdragen van ons enthousiasme speelt hierbij een belangrijke rol. De in redelijk korte tijd bereikte resultaten mogen ons er niet van weerhouden om bescheiden te blijven. Er moet nog veel gebeuren, ook als ‘het nieuwe’ er een beetje vanaf is.
Dat een ‘leger van vrijwilligers’ op vele fronten kwetsbaar is, behoeft geen betoog. De leeftijdsopbouw van de huidige groep van ongeveer 20 vaste deelnemers is 55+. Ook zijn er omvangrijke klussen die verveling in de hand kunnen werken, denk bijvoorbeeld aan het terugkerend tuinonderhoud of het handmatig opknappen van de houten vloeren. Tot de oprichting van de Stichting bestonden er geen rangen en standen. Gevoelsmatig moet dat, ondanks dat er een bestuur is geformeerd, zo blijven.
Grote pluspunt voor de huidige groep is de uitdaging die het gezamenlijke avontuur in zich draagt. Er wordt gewerkt volgens het adagium ‘veel kan, niets hoeft’. De beperkte (financiële) middelen vormen eerder een aansporing van dan een tekortkoming.
Evenals veel verenigingen kan de Stichting vroeg of laat te maken krijgen met vergrijzing en concurrentie. De sterke punten (saamhorigheid en een tot de verbeelding sprekende opgave) moeten om hun wervende karakter benut worden. Het activiteitenplan mag niet door een te hoge of te lage ambitie afschrikken en moet gevarieerd zijn (voor elk wat wils). De sociale media zullen ook in de toekomst moeten worden ingezet om elke vordering, ontdekking en overwinning te delen en te vieren.
Dat wij ons bij diverse instanties, overheden en belangstellenden in de kijker hebben gespeeld is een mooie opsteker. Dat moeten we vasthouden maar is geen doel op zich. Van deze ‘aaibaarheidsfactor’ (en het conserveren ervan) kan dankbaar gebruik worden gemaakt bij de voortdurende zoektocht naar voldoende financiële armslag. Uiteraard staat daarbij de primaire doelstelling, de zorg voor het behoud van ons cultureel erfgoed, centraal.
ACTIVITEITENPLANNING TOT 2020
Algemeen:
Het activiteitenplan moet gelijke tred houden met de mogelijkheden van de vrijwilligers en de financiën. Het gehele plan moet dan ook gezien worden als leidraad en niet als verplichting.
Vrijwilligers:
De interne communicatie zal vorm gegeven worden door een groepsapp (realisatie 2017).
Voor de werving van nieuwe leden wordt elk jaar een aparte open dag georganiseerd.
Groepsactiviteiten (excursie, bbq e.d.) worden minimaal 2x per jaar geprogrammeerd.
Financieel:
Verwerven ANBI-status (realisatie 2017)
Oriëntatie op crowdfunding, subsidiegevers en Goede Doelen (realisatie 2017)
Opstarten crowdfunding en subsidieaanvragen vanaf 2018.
Herstelplan:
2017
Herstel (gedeeltelijk) watervoorziening en elektra
Inrichting kantine/ontvangstruimte (inclusief toilet)
Aanvang restauratie kademuren, kopgevels zijvleugels en brug
Aanvang vervanging en restauratie kozijnen
Voortgang sloop- en stripwerk
Voortgang aanpak vloeren
Voortgang restauratie glas in lood
2018
Afronding restauratie kademuren, kopgevels zijvleugels en brug
Bodemonderzoek binnentuin
Kleurenonderzoek en instructie SRAL
Aanvang blootleggen muurschilderingen begane grond
Aanvang restauratie zuidelijke toren
Voortgang sloop- en stripwerk
Voortgang aanpak vloeren
Voortgang vervanging en restauratie kozijnen
Voortgang restauratie glas in lood
2019
Afronding restauratie zuidelijke toren
Afronding reconstructie binnen- en buitentuin
Aanvang herstel stucwerk (plafonds)
Aanvang buitenschilderwerk
Voortgang blootleggen muurschilderingen
Voortgang aanpak vloeren
Voortgang sloop- en stripwerk
Voortgang vervanging en restauratie kozijnen
Voortgang restauratie glas in lood
Voortgang herstel stucwerk
Inrichting eerste ruimtes museum
2020
Voortgang blootleggen muurschilderingen
Voortgang buitenschilderwerk
Afronding sloop- en stripwerk
Voortgang aanpak vloeren
Voortgang vervanging en restauratie kozijnen
Voortgang restauratie glas in lood
Voortgang herstel stucplafonds
Overzicht activiteiten 2017
- elke zaterdag is er door gemiddeld 15 à 20 vrijwilligers gewerkt van 10.00 u tot 16.00 uur;
- 3 vrijwilligers werken daarnaast gemiddeld nog 2 dagen extra per week;
- tot oktober werd ongeveer 50 ton sloopmateriaal afgevoerd;
- alle vorderingen worden wekelijks gecommuniceerd via onze FB-pagina;
- tot oktober werden naar schatting 100 rondleidingen gegeven;
- de Stichting heeft een tiental bijeenkomsten bijgewoond in het kader van Buitengoed Geul en Maas,
Via Belgica en de organisatie van het 40 jarig bestaan van de Dorpsraad Borgharen;
- de gezamenlijke viering van ‘oud-op-nieuw’ was drukbezocht en sfeervol;
- datzelfde geldt voor de in het poortgebouw ingerichte kerststal;
- 4 februari: overleg met huisarts Wetzels over mogelijkheden tot samenwerking;.
- 16 maart: deelname aan de bijeenkomst van de Limburgse Kastelenstichting in Well;
- 30 mei: de Stichtingsakte wordt getekend ten kantore van notaris mevrouw P. van Wersch;
- 30 mei: de Stichting wordt ingeschreven in het register van de Kamer van Koophandel;
- 2 juni: krantenartikel De Limburger n.a.v. Kastelendag;
- 5 juni: deelname Open Kastelendag;
- 5-8 juni: opnames Flikken Maastricht;
- 30 juni: de in bruikleen te krijgen meubels van de gemeente Maastricht in het depot geïnspecteerd;
- 11 juli: deputé Hans Theunissen brengt een werkbezoek aan het kasteel Borgharen;
- in de zomerperiode wordt een gedoneerde roeiboot opgehaald, opgeknapt en te water gelaten in het
kader van de inspectie van de te restaureren kademuren
- 26 augustus: de schedels van Philibert v Isendoorn en zijn vrouw Aleida de Agris worden opgespoord;
- 2 september: krantenartikel de Limburger n.a.v. plaatsing urn Timmers;
- 3 september: de urn van de prof. Timmers wordt geplaatst op kasteel Borgharen;
- 8 september: ‘bruikleenmeubels’ in ontvangst genomen op de kasteelboerderij;
- 9 september: deelname Open Monumentendag;
- 17 september: ‘Smart Coaching’ gebruikt kasteel Borgharen als filmlocatie;
- 26 september: 1e bespreking in het kader van opzetten crowdfunding;
- 10 oktober: bruikleenovereenkomst meubels getekend ten stadhuize;
- 10 oktober: Borgharen ontvangt het bestuur van de Limburgse Kastelen Stichting;
- 11 oktober: ontvangst cursisten restauratietechniek met medewerking van SRAL;
- 11 oktober: krantenartikel De Limburger n.a.v. terugkeer schedels;
- 5 november: uitstapje naar kasteel Modave (België);
Evaluatie
Middels het jaarverslag zullen de activiteiten en de voortgang worden beschreven en geëvalueerd. De jaarplanning zal dienovereenkomstig worden aangepast.
Het bestuur van de Stichting zal minimaal een maal per half jaar vergaderen.
​
BESTUUR SAMENSTELLING
Peter Geuijen: Voorzitter
Johannes Bessems: Secretaris
Jozef Ubachs: Penningmeester
​
RSIN/Fiscaal nummer: 857624726